บ.ก. ออม เมธาวี รัชตวิจิน
“เราฉลาดพอไหมที่จะเข้าใจความฉลาดของสัตว์?”
นี่คือสิ่งแรกที่หนังสือถามกับเราผ่านชื่อภาษาอังกฤษ และเรื่องราวตลอดเล่มก็ตั้งคำถามอย่างเดียวกันซ้ำๆ ย้ำถึงความยโสของมนุษย์ที่วัดความฉลาดของสัตว์ด้วยมาตรวัดของตน แล้วตัดสินว่ามีหลายทักษะที่มีเพียงมนุษย์ที่ทำได้ ทึกทักไปเองว่าตนฉลาดที่สุด
ตัวอย่างความฉลาดของสัตว์ (และความไม่ฉลาดในการวัดของมนุษย์) หลายเรื่องทำให้เส้นแบ่งระหว่างสัตว์กับมนุษย์สั่นคลอนอย่างแรง ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของชิมแปนซีที่รู้จักการร่ำลา นกแก้วที่คิดเลขได้ หรือชิมแปนซีที่แข่งเกมความทรงจำชนะผู้เชี่ยวชาญที่เป็นมนุษย์!
เรื่องหนึ่งเล่าถึงช้าง ผู้ทดลองตัดสินว่าช้างไม่เข้าใจการใช้อุปกรณ์ เพราะช้างไม่ยอมใช้งวงหยิบไม้มาเขี่ยอาหารที่อยู่เกินเอื้อม แต่พวกเขาลืมไปว่างวงช้างไม่เหมือนมือมนุษย์ เพราะมันเป็นจมูกที่ใช้หายใจด้วย การจะหยิบแท่งไม้มาใช้เท่ากับว่าช้างจะต้องปิดจมูกตัวเอง ดังนั้นแท่งไม้จึงเป็นอุปกรณ์ที่ลิงกับมนุษย์โปรดปราน แต่ไม่สะดวกนักสำหรับช้าง เมื่อพวกเขาทำการทดลองใหม่โดยมีตัวเลือกอื่นให้ ช้างก็ลากกล่องมาใช้เหยียบยืนเพื่อเอื้อมหยิบอาหารได้อย่างราบรื่น
“ทุกคนเกิดมาเป็นอัจฉริยะ แต่หากเราวัดความสามารถปลาด้วยการให้ปีนต้นไม้ ปลาย่อมเติบโตขึ้นมาโดยคิดว่าตัวเองโง่” หนังสือเล่มนี้กระตุกให้ฉุกคิดถึงประโยคนี้ และชี้ชวนให้เห็นว่าหากคิดจะวัดความฉลาดของเหล่าสัตว์ก็ควรต้องวัดด้วยวิธีทดลองที่เหมาะกับสัตว์แต่ละชนิดนั่นเอง
ฟรันส์ เดอ วาล ผู้เขียน “ฉลาดสัตว์สัตว์” เป็นหนึ่งในผู้บุกเบิกศาสตร์การรู้คิดของสัตว์ งานเขียนของเขาจึงมีแง่มุมที่คล้ายกับเล่ม “เศรษฐศาสตร์พฤติกรรม” ตรงที่พาคนอ่านไปรู้จักพัฒนาการของสาขาตั้งแต่ในยุคที่การมองว่าสัตว์มีการรู้คิดยังเป็นเรื่องที่โดนมองว่าเพ้อเจ้อ มาจนถึงวันนี้ที่ศาสตร์ดังกล่าวได้รับการยอมรับในฐานะกุญแจไขความลับของสมองมนุษย์ ผ่านงานวิจัยสำคัญๆ ที่ก่อร่างเป็นรากฐานของเส้นทาง และด้วยสายตาของวงในที่เป็นเพื่อนกับเหล่านักวิจัยในเรื่องเล่า
นอกจากความรู้ที่อัดแน่น และเรื่องเล่าน่าสนุกของเหล่าสัตว์ฉลาดแล้ว วิธีเล่าถึงสัตว์แต่ละชนิดของฟรันส์ยังอบอุ่นอ่อนโยนเป็นอย่างยิ่ง สะท้อนว่าเขาเป็นคนที่รักและมักมองโลกผ่านสายตาของสัตว์ที่เขาศึกษา ดังที่เขาย้ำเสมอในเล่มว่าหากจะศึกษาสัตว์ใด ผู้วิจัยต้อง “ทำความรู้จักสัตว์ของท่าน” ทั้งธรรมชาติและนิสัยใจคอเสียก่อน
เมื่อให้เกียรติสัตว์และลบความยโสของมนุษย์ไปแล้ว โลกของสัตว์ก็จะเป็นดั่ง “บ่อน้ำวิเศษ” ที่มีความรู้ชวนแสนมหัศจรรย์ให้ตักตวงมาทำความเข้าใจได้ไม่รู้จบ
นี่คือหนังสือที่เหล่าผู้ศึกษาเรื่องสัตว์พลาดไม่ได้ คนที่รักสัตว์จะต้องสนใจ และอยากชวนให้นักอ่านที่ชอบอ่านเรื่องราวเปิดโลกในมุมใหม่ๆ หยิบขึ้นมาลองเชยชม เปิดใจให้กับโลกของสัตว์ แล้วมาอัศจรรย์ใจไปด้วยกันว่าสัตว์น่ะ “ฉลาดสัตว์สัตว์!”
ฉลาดสัตว์สัตว์: เปิดโลกปัญญาสัตว์นอกกรอบความฉลาดของมนุษย์
Frans de Waal เขียน
ปณต ไกรโรจนานันท์ แปล
