ในช่วงอายุห้าขวบจนถึงสิบแปดปี ผมน่าจะเคยนั่งฟังคนนั้นคนนี้พูดในห้องประชุมโรงเรียนมาหลายพันครั้ง แต่มีแค่สองครั้งที่ผมยังจำได้ ครั้งที่หนึ่งคือตอนอยู่ประถม ครูใหญ่บอกเราว่าครอบครัวชิมแปนซีที่เล่นหนังโฆษณาชายี่ห้อพีจีทิปส์ได้ค่าแรงมากกว่าคนงานที่เก็บใบชาจริงๆ เสียอีก (ให้มันได้อย่างนี้สิ!) และครั้งที่สองคือช่วงฤดูใบไม้ร่วงปี 1979 เมื่อมาร์กาเร็ต ไอลส์ และซูซานน์ คูลิง ยืนขึ้นกลางหอประชุมของโรงเรียนมัธยมโอลช์ฟาในเมืองสวอนซี แล้วอ่านออกเสียงตอนจบบทที่สิบแปดของหนังสือเล่มที่คุณถืออยู่นี้
โถ กระถางดอกพิทูเนียและเจ้าวาฬ “โอ้ ไม่เอาน่ะ อีกแล้วเหรอเนี่ย” พวกเรานั่งตัวตรง ตั้งใจฟัง แล้วหัวเราะตาม นานๆ ครั้งเด็กทั้งโรงเรียนจะได้รู้สึกมีส่วนร่วมในการประชุมแบบนี้ เพราะเราต่างก็ รู้จัก นิยายเรื่องนี้ดี นับเป็นห้วงยามที่หายากในชีวิตวัยรุ่น การได้อ่านหนังสือสักเล่มที่มีคนอ่านเหมือนเรา ได้มีสิ่งที่รักร่วมกัน เพราะย้อนกลับไปสมัยนั้น ในยุคของวัฒนธรรมโพสต์พังก์ รองเท้าผ้าใบรุ่นกรีนแฟลช และเข็มกลัดสมาคมต่อต้านนาซี คู่มือท่องกาแล็กซีฉบับนักโบก ถือว่าโดดเด่นไม่เหมือนใครจริงๆ มันคูลสุดๆ ไปเลย
“คูล” (cool) เป็นคำที่แย่มาก ความหมายมันใกล้กับคำว่า “โคลด์” (cold) ที่แปลว่า “เย็น” เกินไป มันให้กลิ่นอายแบบพวกดาวเด่นหน้าตาดี
แต่ คู่มือนักโบก เล่มนี้คูลในแบบที่ดีที่สุด คือทั้งฉลาด เสียดสี สะท้อนความจริง และที่สำคัญที่สุดคือ มันเชื่อมโยงผู้คนเข้าด้วยกัน
ซึ่งในที่นี้ผมหมายถึงตัวนิยายฉบับรูปเล่มโดยเฉพาะ แน่ละว่าพวกเราทั้งหลายต่างก็ชื่นชอบฉบับละครวิทยุ และจดจ่อรอฟังทางช่องเรดิโอโฟร์ตลอด แต่กระนั้นก็มีบางอย่างที่แสนพิเศษเวลาได้เห็นความคมคายและมุกตลกทั้งหมดนั้นในรูปแบบหนังสือ หนังสือนั้นหยิบง่ายพกง่ายและพร้อมส่งต่อให้คนอื่น ตลอดชีวิตของผม ผมไม่เคยเห็นหนังสือเล่มไหนถูกยืมต่อๆ กันมากเท่าเล่มนี้เลย เราเป็นเจ้าของมันร่วมกันด้วยความภาคภูมิใจ ไม่ใช่แค่ในกลุ่มดาวเด่น แต่แพร่หลายไปในเด็กทุกกลุ่ม ตั้งแต่เด็กเรียนไปจนถึงนักกีฬารักบี้ แก๊งสาวๆ ไปจนถึงพวกเด็กเหลือขอ เด็กตัวสูง เด็กตัวเตี้ย เด็กสันโดษ ยังมิต้องเอ่ยถึงเด็กอีกมากมายที่ไม่ได้แปะป้ายว่าเป็นเด็กแบบใด เราต่างพกพาหนังสือเล่มนี้ไปไหนมาไหนเหมือนพกไอพอด พกบุหรี่ หรือพกคัมภีร์ไบเบิลที่แจกโดยสมาคมกิเดียนส์ คุณจะเห็นหนังสือเล่มนี้กับหน้าปกสีนีออนไหลเยิ้มเหมือนเปียกฝน คอยโผล่มาจากกระเป๋ากางเกงหรือจากกระเป๋านักเรียนของใครสักคน บ้างกำมันไว้เหมือนโล่ แล้วส่งต่อกันเป็นทอดๆ ราวกับพิธีกรรมรับเข้ากลุ่มอะไรสักอย่าง โอเค อาจจะมีแฮร์รี่ พอตเตอร์ อีกเรื่องที่เคยมียุครุ่งเรืองแบบนี้ แต่คุณไม่มีทางยัดมันใส่กระเป๋ากางเกงได้แน่ (คู่มือนักโบก ฉบับใหม่นี้ยังยัดได้อยู่ ผมเพิ่งลองตะกี้) ผมรัก คู่มือนักโบก ฉบับนี้มากกว่าฉบับอื่นใดทั้งหมดก็ตรงที่มันเป็นหนังสือปกอ่อนหยุ่นม้วนงอได้นี่แหละ
เราควรจดจำไว้เป็นอย่างยิ่งว่าดักลาส อดัมส์ นั้นมีความหมายกับเด็กๆ ได้มากมายขนาดไหน ยิ่งเวลาผ่านไป คู่มือนักโบก ยิ่งได้รับยกย่องเชิดชูให้เป็นหนังสือขึ้นหิ้งจากสถาบันชื่อดังทั้งหลาย ไล่ตั้งแต่ออกซฟอร์ด เคมบริดจ์ ไปจนถึงฮอลลีวูด แต่เราต้องอย่าลืมว่าสิ่งนี้ควรอยู่ในสนามเด็กเล่น! ตอนคุณยังเด็กและเพิ่งออกจากกำแพงบ้านสู่โลกกว้างภายนอก นั่นเป็นช่วงเวลาที่คุณรู้สึกตัวเล็กที่สุด เหมือนกับอาร์เธอร์ เดนต์ ในเรื่องนี้ ที่ต้องเดียวดายในจักรวาล ขณะเดียวกันนั่นก็เป็นเวลาที่คุณชอบเล่นบ้าเล่นบอพอๆ กับเซฟ็อดผู้มีสองหัว
นั่นเป็นเวลาที่คุณต้องการให้ใครสักคนบอกคุณว่า “อย่าตื่นตระหนก” มันเป็นวัยที่เหมาะสมที่สุดที่จะพึมพำว่า “โอ้ ไม่เอาน่ะ อีกแล้วเหรอเนี่ย” ออกมาจากก้นบึ้งหัวใจ ซึ่งฟังดูฉลาดกว่าคำว่า “เอาเหอะ” ที่เด็กทุกวันนี้ชอบพูดกันอยู่มากทีเดียว ย้อนกลับไปเมื่อปี 1979 ตอนเราหัวเราะขำมุกกระถางพิทูเนียที่น่าสงสาร เราไม่ได้หัวเราะเพียงเพราะมันตลก แต่หัวเราะเพราะเรารู้สึกร่วมด้วย
ผมไม่คิดว่าดักลาส อดัมส์ เคยถูกจัดให้อยู่ในรายชื่อนักเขียนนวนิยายเยาวชนผู้ยิ่งใหญ่โดยสำนักไหนหรอกนะ บางทีพวกเขาอาจจะสำรวจความเห็นเด็กๆ น้อยเกินไป แต่แม้บุรุษยิ่งใหญ่ผู้นี้จะขีดเขียนด้วยสติปัญญาอันใหญ่ยิ่งและปรัชญาลึกซึ้งจับใจ ด้วยโวหารที่ทรงพลังพอจะบันดาลให้เกิดบทความวิชาการนับล้านชิ้น กระนั้นก็ไม่ต้องสงสัยเลยว่าในหน้าหนังสือเล่มนี้มีหัวใจเด็กโข่งคนหนึ่งแทรกซึมอยู่ และนั่นเป็นคำชมที่เยี่ยมที่สุดแล้ว! เด็กทุกคนชอบแต่งเรื่องราว พวกเขาเล่นบทบาทสมมติต่อสู้กัน เล่นเป็นดอกเตอร์ฮูกับเหล่าดาเล็ก หรือเล่นวิ่งไล่จับลอยเหนือพื้น (off-ground touch) ซึ่งคิดกติกามาได้แจ๋วมากๆ แต่หลังจากพ้นวัยนั้น ฮอร์โมน การจูบ และปัญหาสิวก็เข้ามาแทนที่ โลกของการแต่งเรื่องเล่าถูกเบียดหาย หรือไม่คนเราก็แค่หันมาสนใจเล่าเรื่องชีวิตจริงของตัวเองแทน
แต่ผมคิดว่าพวกนักเขียนเก่งๆ ทั้งหลายคือคนที่ยังไม่ลืมสิ่งนี้ พวกเขายังรักษาความพิเรนทร์แบบเด็กๆ ไว้ตลอดกาล ทั้งด้านสนุกสนานและด้านเสี่ยงอันตราย ซึ่ง คู่มือนักโบก อัดแน่นไปด้วยพลังงานเฉพาะตัวที่ทั้งบ้าดีเดือดและกล้าหาญนี้ หนังสือเล่มนี้สื่ออารมณ์ได้หลากหลาย ตั้งแต่ขำขันแบบคมคาย ท้าทายจารีต ไม่ยำเกรงพระเจ้า แหกขนบ จรรโลงใจ เหนือจริง และเหนืออื่นใดคือกล้าเล่นมุกงี่เง่าติงต๊อง ซึ่งเป็นความติงต๊องที่ดุดันและงดงาม
ไม่แปลกใจเลยว่าทำไมมันถึงกลายเป็นตราสัญลักษณ์ เป็นป้าย เป็นธงประจำรุ่นของนักเรียนรุ่นปี ’79 ดักลาส อดัมส์ เขียนงานชิ้นนี้ให้ พวกเรา นี่เอง
หนังสือดีๆ มักมีครึ่งชีวิตที่ยาวนานเกินวัยเด็กเราไปไกลโข เมื่อไม่กี่ปีก่อนนี้เอง ผมกำลังหาซื้อบ้าน ระหว่างเจ้าของบ้านหลังหนึ่งพาชมรอบๆ ผมทำสิ่งที่คุณก็น่าจะทำเหมือนกัน นั่นคือกวาดสายตาดูชั้นหนังสือ และก็เจอเพื่อนเก่ารอทักทายอยู่ตรงนั้น หนังสือปกอ่อนฉบับดั้งเดิม ปกสีนีออนเยิ้มๆ ผมหยิบออกมาแล้วยืนยิ้ม ชายเจ้าของบ้านเห็นก็ยิ้มตอบ เราไม่จำเป็นต้องพูดอะไรกัน แต่สิ่งนั้นยังคงอยู่ สายใยเดิมที่เชื่อมร้อยคนแปลกหน้าเข้าด้วยกัน แม้จะผ่านมานานเกือบสามสิบปีแล้วก็ตาม สิ่งหนึ่งที่เราเคยรักมากและยังรักอยู่ ในรูปแบบของหนังสือเล่มหนึ่ง ไม่แน่อนาคตอีบุ๊คอาจจะเข้ามาแทนที่หนังสือเล่มได้ในสักวัน แต่คงต้องรอให้ถึงวันที่บรรดาอัจฉริยะแห่งซิลิคอนแวลลีย์สามารถประดิษฐ์อุปกรณ์ที่มุมพับได้ แหกงอสันได้ กระดาษเหลืองได้ มีรอยด่างดวงจากก้นแก้วกาแฟสักรอยสองรอย และเป็นแท็บเล็ตพลาสติกที่ทำตกพื้นไม่พังแถมยังกางเปิดไปเจอหน้าโปรดได้พอดีอีกด้วย
เพราะงั้น เห็นแก่พระเจ้าเถอะ พอคุณอ่านหนังสือเล่มนี้จบแล้ว อย่าเก็บมันวางสวยๆ ไว้บนหิ้ง จงยัดมันใส่กระเป๋ากางเกง ส่งต่อให้คนอื่น บอกเล่าปากต่อปาก จงใจวางทิ้งไว้บนรถเมล์ก็ได้! มาร่วมกันทำวัฏจักรให้ครบรอบกันดีกว่า เอาสิ ใครก็ได้ ช่วยเอาหนังสือเล่มนี้ไปอ่านดังๆ ในคาบประชุมที่โรงเรียนหน่อย เพราะพวกเขาจะรักมัน พวกเด็กๆ น่ะ ผมรับรองได้เลย พวกเขาจะรู้สึกว่ามันโดนใจ ดักลาส อดัมส์ รอพวกเขาอยู่ เพราะฉะนั้นจงหยิบยื่นหนังสือฉบับปกอ่อนที่แสนดีงามเล่มนี้ แล้วส่งต่อไปเรื่อยๆ อีกสักสามสิบปี
รัสเซลล์ ที. เดวีส์
นักเขียนบทและผู้อำนวยการสร้างซีรีส์ชุด Doctor Who และ Torchwood
คู่มือท่องกาแล็กซีฉบับนักโบก (ปรับปรุงใหม่)
(The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy)
Douglas Adams เขียน
แทนไท ประเสริฐกุล แปล
